Uzmanlara göre aşırı işlenmiş gıdaların (UPF) yaygın tüketimi, obezite, tip 2 diyabet, kalp hastalığı, depresyon ve erken ölüm riskini artırarak dünya genelinde ciddi bir halk sağlığı krizine yol açıyor. Yeni yayımlanan kapsamlı rapor, paketli atıştırmalıklar, hazır yemekler ve şekerli içecekler gibi UPF’lerin tüketimindeki artışın kronik hastalıkları körüklediğini ve sağlık eşitsizliklerini büyüttüğünü ortaya koyuyor.
43 Uzmandan Dünyanın En Geniş UPF Analizi
Dünyanın dört bir yanından 43 bilim insanının katkılarıyla hazırlanan ve The Lancet’te yayımlanan çalışma, aşırı işlenmiş gıdaların geleneksel beslenmeyi geri plana ittiğini ve beslenme kalitesini düşürdüğünü ortaya koyan en güçlü veri setini sunuyor. Raporda, UPF’lerin şirketler tarafından kâr ve kolaylık odaklı tasarlandığı; agresif pazarlama ve siyasi nüfuz yoluyla düzenlemelere direnildiği vurgulanıyor.
UPF Nedir?
UPF'ler;
- ucuz endüstriyel bileşenlerle,
- yoğun işleme teknikleri kullanılarak,
- aşırı lezzetli ve yüksek tüketime uygun olacak şekilde üretilen
hazır gıdaları kapsıyor.
Örnekler: dondurulmuş pizzalar, hazır noodle’lar, kahvaltılık gevrekler, bisküviler, sosisler, dondurma, paketli atıştırmalıklar. İngiltere ve ABD’de günlük kalorinin yarısından fazlası UPF’lerden geliyor. İspanya ve Çin gibi ülkelerde de tüketim son 30 yılda hızla arttı.
Sağlık Etkisi: 100’den Fazla Çalışmanın Analizi
Yeni rapor, UPF tüketiminin etkilerini inceleyen 100’den fazla uzun dönemli çalışmanın sonuçlarını bir araya getiriyor. Bunların 92’sinde, UPF tüketimi artışının bir veya daha fazla sağlık sorunuyla ilişkili olduğu görüldü:
- Obezite
- Tip 2 diyabet
- Kalp hastalıkları
- Depresyon
- Erken ölüm
UPF’ler ayrıca düşük lif ve protein alımı, aşırı yeme eğilimi, yüksek şeker ve sağlıksız yağ tüketimiyle ilişkilendiriliyor.
UPF’ler Zararlı Kimyasallara Maruz Bırakabilir
Raporda, üretim sırasında yüksek ısı nedeniyle oluşan akrilamid, furanlar, trans yağlar gibi maddelerin de sağlık riskini artırdığına dikkat çekiliyor. Ayrıca uzun ömürlü ambalajlardan PFAS, ftalatlar ve bisfenoller gibi kimyasalların gıdaya sızabileceği belirtiliyor.
Uzmanlardan Reform Çağrısı
Raporu hazırlayan bilim insanları, hükümetlere kapsamlı düzenleme çağrısı yaptı:
- UPF’ler için ayrı uyarı etiketleri
- Çocuklara yönelik pazarlamanın kısıtlanması
- UPF’lere vergi uygulanması
- Hastane ve okullarda yasaklanması
- Düşük gelirli ailelere sağlıklı gıda desteği
Fransız epidemiyolog Mathilde Touvier, “UPF tüketiminin küresel düzeyde sağlığa zarar verdiğini gösteren kanıtlar hızla artıyor. Politika eylemi artık kaçınılmaz.” dedi. Şilili halk sağlığı uzmanı Camila Corvalan ise hükümetlerin daha cesur adımlar atması gerektiğini vurguladı.
Şirketlerin Politik Etkisi Eleştiriliyor
Raporda, UPF üreticilerinin tütün sektörüne benzer stratejiler kullanarak:
- lobi faaliyetleri yürüttüğü,
- bilimsel tartışmaları şekillendirdiği,
- çıkar gruplarını finanse ettiği,
- düzenlemeleri geciktirdiği
belirtildi. Meksikalı uzman Simon Barquera, “Aşırı işlenmiş gıdaların yükselişi bireysel tercih değil, politik baskı meselesi.” ifadesini kullandı.
Bazı Uzmanlardan Temkinli Yaklaşım
Araştırmaya dahil olmayan bazı bilim insanları ise bulguların dikkatle yorumlanması gerektiğini söylüyor.
Uzmanlara göre:
- UPF kavramı hâlâ tartışmalı,
- Kanıtların çoğu gözlemsel çalışmalara dayanıyor,
- Kesin sonuçlar için büyük ölçekli, uzun vadeli randomize kontrollü çalışmalar gerekiyor.
Open University’den Kevin McConway, “Bazı kanıtlar ikna edici olsa da hâlâ önemli boşluklar var.” değerlendirmesinde bulundu.
