Günümüzde ilaçların güvenli ve etkili bir şekilde kullanılması, sağlık sistemlerinin öncelikli hedeflerinden biridir. Bu hedefe ulaşmakta en önemli araçlardan biri de farmakovijilans sistemi. Peki, farmakovijilans tam olarak nedir? Ve bu sistemde eczacıların rolü ne olmalı?
Farmakovijilans Nedir?
Farmakovijilans; ilaçların kullanımı sonrasında ortaya çıkabilecek istenmeyen etkilerin ve diğer ilaçla ilgili problemlerin izlenmesi, değerlendirilmesi, anlaşılması ve önlenmesiyle ilgili bilimsel çalışmalardır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), farmakovijilansı şu şekilde tanımlar:
“İlaçların advers etkilerini ve diğer olası ilaçla ilişkili sorunları saptamak, değerlendirmek, anlamak ve önlemek için yapılan bilimsel çalışmalardır.”
Bu kapsamda farmakovijilans, sadece yan etkilerin değil; ilaç hatalarının, etkileşimlerin, yanlış kullanımların ve kötüye kullanımın da izlenmesini kapsar.
Farmakovijilansın Amacı Nedir?
- İlaçların güvenliğini sağlamak
- Toplum sağlığını korumak
- Sağlık çalışanlarını ve hastaları doğru bilgilendirmek
- Yeni ilaçların piyasaya çıkışı sonrası güvenlik verilerini güncellemek
- Advers etkilerin bildirimiyle risk-fayda değerlendirmesi yapmak
Eczacıların Farmakovijilanstaki Rolü Nedir?
Eczacılar, ilaçların hastaya ulaştığı son noktada görev yapan sağlık profesyonelleridir. Bu nedenle farmakovijilans sisteminin ön saflarında yer alırlar.
1. Advers Etki Bildirimi
Eczacılar, hastalardan gelen olası yan etkileri Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) gibi ulusal merkezlere bildirme sorumluluğuna sahip. Bu bildirimler, ilaç güvenliği açısından kritik öneme sahip.
2. Hasta Bilgilendirme ve Eğitim
Eczacılar, hastalara ilaçların olası yan etkileri hakkında doğru ve sade bilgiler sunarak onların bilinçli ilaç kullanıcısı olmalarına yardımcı olur.
3. Riskli Durumların Önlenmesi
İlaç etkileşimleri, doz aşımı, yanlış kullanım gibi durumların önlenmesinde danışmanlık rolü üstlenirler. Bu sayede olası advers etkiler engellenebilir.
4. Sağlık Profesyonelleri Arasında Köprü
Eczacılar; hekim, hemşire ve diğer sağlık çalışanlarıyla iş birliği yaparak interdisipliner farmakovijilans sürecini destekler.
Eczacıların Daha Etkin Olabilmesi İçin Neler Yapılmalı?
- Eczacılara yönelik farmakovijilans eğitimleri artırılmalı
- Bildirim sistemleri dijitalleştirilerek kolaylaştırılmalı
- Eczaneler, aktif birer bildirim noktası haline getirilmeli
- Üniversitelerde farmakovijilans eğitimi daha fazla önemsenmeli
- Hasta-eczacı iletişimi güçlendirilerek, hastaların şikâyetlerini paylaşmaları teşvik edilmeli
İlaç Güvenliğinde Eczacının Gücü
Farmakovijilans, ilaç güvenliğinin temel taşlarından biridir ve bu sistemin başarısı, eczacıların aktif rol almasına bağlıdır. Eczacılar yalnızca ilaç teminini sağlayan değil, aynı zamanda sağlık okuryazarlığını artıran, yan etkileri tespit eden ve önleyici tedbirler alan birer sağlık savunucusu.
Bu nedenle eczacıların farmakovijilans süreçlerine aktif katılımı, hem bireysel hasta sağlığı hem de toplumsal sağlık açısından büyük önem taşımakta.
