Evlerimizde sıkça karşılaştığımız bir durum: İlaçların son kullanma tarihinin üzerinden aylar, hatta yıllar geçmiş. Peki, bu tarihlerin anlamı ne? Son kullanma tarihi geçmiş bir ilaç tehlikeli mi, yoksa sadece etkisini mi kaybetti?
Son Kullanma Tarihleri Keyfi mi Belirleniyor?
1979 yılında ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), ilaçlara son kullanma tarihi eklenmesini zorunlu kıldı. Ancak bu tarihlerin nasıl belirleneceği konusunda net bir rehber sunmadı. İlaç şirketleri, üretim sırasında ilacın bozulma sürecini detaylı test etmenin maliyetli olması nedeniyle, genellikle üretim tarihinden birkaç yıl sonrası için bir tarih belirledi. Bu tarihler, ilacın o noktada hâlâ etkili olup olmadığına dayanarak belirleniyor.
Eczacı ve toksikolog Lee Cantrell, "Çoğu ilaç için bu tarihler üretimden yaklaşık üç yıl sonrasına ayarlanır" diyor. Ancak bu, ilacın üç yıldan uzun süre etkinliğini koruyamayacağı anlamına gelmiyor.
Araştırmalar: İlacın Etkisi Yıllarca Sürebilir
2012 yılında yapılan bir çalışma, son kullanma tarihi onlarca yıl geçmiş asetaminofen, fenobarbital ve hidrokodon gibi ilaçların %86’sının hâlâ aktif bileşenlerini koruduğunu ortaya koydu. Alman araştırmacılar tarafından yapılan benzer bir çalışma da aynı sonuçları destekledi. Würzburg Üniversitesi’nden farmasötik kimyager Ulrike Holzgrabe, bu bulguların ilaç şirketlerinin son kullanma tarihlerini daha bilimsel ve titiz bir şekilde belirlemesi gerektiğini gösterdiğini ifade etti.
Ticari Kaygılar ve Gerçek Raf Ömrü
Cantrell, ilaçların gerçek raf ömürlerinin daha uzun olduğunu kanıtlamanın, ilaçların daha az yenilenmesi ve dolayısıyla satışların azalması anlamına geldiğini söylüyor. Bazı üreticiler bu konuda bilgi sahibi olabilir, ancak ticari çıkarlar nedeniyle bu verileri paylaşmamayı tercih edebilirler.
Raf Ömrü Uzatma Programları
1980’lerde ABD’de federal kurumlar, ilaçların raf ömrünü değerlendirmek için FDA’dan bir program geliştirmesini istedi. Bunun sonucunda "Raf Ömrü Uzatma Programı" oluşturuldu. Ancak bu uygulama yalnızca belirli durumlar ve devlet kurumlarına ait ilaç stokları için geçerli.
Sonuç: Ne Yapmalı?
Son kullanma tarihleri, ilacın bozulmaya başladığı bir eşik değil, üretim sürecinde belirlenen güvenli bir sınırdır. Ancak bu tarihin ötesine geçen ilaçların güvenliği ve etkinliği konusunda bir belirsizlik söz konusu. Eğer bir ilacın son kullanma tarihi geçmişse, özellikle hayati önem taşıyan ilaçlar söz konusu olduğunda, uzman bir sağlık profesyoneline danışmak en güvenli yaklaşım olacaktır.
Kaynak: Bundle
